Passages is de vijfde achtereenvolgende tweejaarlijkse tentoonstelling op het landgoed met deze keer als thema kunst en wetenschap. De tentoonstelling toont geen losse kunstobjecten in de traditionele zin; de kunstwerken kunnen beter worden omschreven als passages waarbij de toeschouwer zelf onderdeel is van het kunstwerk. Passage duidt hierbij op een situatie in ruimte en tijd, een geestestoestand, waarbij de toeschouwer wordt uitgenodigd om mee te gaan in een drempelervaring. Deze beleving is een wezenlijk kenmerk van de rite de passage, een begrip dat in 1909 voor het eerst gebruikt is door de antropoloog Arnold van Gennep waarbij hij de enerverende overgangen tussen de levensfases van een mensenleven aan de orde stelt. Buiten de antropologie, te weten de beeldende kunst en de stedenbouw, wordt de rite de passage incidenteel, zoals nu tijdens de tentoonstelling, als uitgangspunt gehanteerd.
Voor de tentoonstelling Passages heeft de auteur Dirk van Weelden in opdracht een essay geschreven, waarbij de rite de passage geldt als universeel gegeven dat niet alleen de kunst, maar ook de wetenschap en het bestaan omvat. “In zijn zuiverste vorm is wetenschap totaal losgekoppeld van ethiek en nut. Kunstenaars doen iets vergelijkbaars met hun werken: een tijdruimte oproepen waarin de toeschouwers even in een tussenzone verkeren, tussen het werkelijke en het mogelijke. Net als een rite de passage werkt een kunstwerk door een combinatie van zintuiglijke overrompeling (soms zelfs bewuste ontregeling en schokeffecten) en het bespelen van symbolische betekenissen en associatieve verbanden”.

Kunst, wetenschap en landschap
Om de passages te kunnen realiseren heeft er intensieve samenwerking plaats gevonden tussen de kunstenaars/wetenschappers, het bedrijfsleven, diverse instellingen van het HBO en het TechnologieCentrum Noord Nederland. Als zodanig is er sprake van een passage binnen de geest of een meeting of minds, waarbij de drempels tussen kunst en wetenschap worden geslecht. Onderzoek en experiment zijn zowel voor kunst als voor wetenschap wezenlijke kenmerken en lange tijd vormden zij een eenheid. Tijdens de Renaissance waren kunst (ars) en wetenschap (scienta) synonieme begrippen, waarbij binnen de toenmalige zeven vrije kunsten (artes liberales), de kunst was geïntegreerd in het leerprogramma. Met Passages worden kunst en wetenschap weer met elkaar verbonden, waarbij ten aanzien van de keuze van de exposanten min of meer is aangesloten op de artes liberales met als onderverdeling het destijds gehanteerde Trivium (Grammatica, Logica en Retorica) en Quadrivium (muziek, meetkunde, rekenkunde en astronomie). De tentoonstelling Passages toont dan ook ontwerpen met taal, muziek, natuurkunde, architectuur, techniek, etc. als categorieën.
Het als rijksmonument aangemerkte landschapspark Vijversburg (Bos van Ypeij) is als omgeving voor de passages een zeer geschikte locatie. Typerend voor het landschapspark is namelijk de confrontatie van de toeschouwer met de kunstmatige verrassende wendingen in het landschap. (Van Weelden :) “De inrichting van het Bos van Ypeij berust op een mise en scene van de gevoelens van beklemming, verrassing, overzicht en geborgenheid, die bij het bewegen door een landschap horen”.
De deelnemers aan Passages hebben op basis van een verkenning van het landgoed hun eerste ideeën ontwikkeld die inspelen op de ruimtelijke kwaliteiten en daardoor bijdragen tot een intensivering van de beleving van het landschap.

Deelnemende kunstenaars
Tjeerd Alkema (Frankrijk)
Hans Alkema (Nederland) (overleden in 2011)
Jos de Bruin (Nederland)
Dániel Erdély (Hongarije)
Felix Hess (Nederland)
Hans Heijdeman (Nederland)
Vincent Icke (Nederland)
Lawrence Malstaf (België)
Timo Mank (Nederland)
Martin van den Oever (Nederland)
Rinus Roelofs (Nederland)
Remko Scha (Nederland)
Kenneth Snelson (USA)
Luc Souren (Nederland)
Dirk van Weelden (Nederland)

De kunstwerken
Voor de tentoonstelling zijn tien werken gemaakt die elk hun eigen kijk op ‘Passages’ bieden. Het eerste kunstwerk nam meteen bij binnenkomst van het park een essentiële plaats in. Een sculptuur in de vorm van een vaas die bij de entree van het park als kiosk diende. Deze fungeert als metafoor voor de tentoonstelling: De vaas kan van binnen worden betreden en leidt de bezoeker naar een uitzichtspunt alwaar men zelf onderdeel wordt van de tentoonstelling.

Het bijzondere project van de Belgische kunstenaar Lawrence Malstaf zal ervoor zorgen dat de bezoeker zich een klein wezen voelt binnen zijn omgeving. Malstaf heeft met Periscoop een installatie ontworpen met als onderdelen een heliumballon, een camera en een cabine met bed en projectieruimte. De op het bed liggende bezoeker wordt gefilmd en geprojecteerd met een camera die via de heliumballon uitzoomt (hoogte van 100-170 meter) om vervolgens te worden opgenomen in het wijde omliggende landschap.

Het werk van de Franse (van oorsprong Nederlandse) Tjeerd Alkema laat anamorfoses (vormveranderingen) zien. Op het punt waarop de anamorfose volmaakt is, zal de bezoeker opeens worden geconfronteerd met een muziekstuk dat boven het kunstwerk via een audiospotlightsysteem ten gehore wordt gebracht. Het muziekstuk is speciaal voor de tentoonstelling gecomponeerd en gearrangeerd door zijn broer, Henk Alkema, die ondermeer bekend is als componist van de friestalige opera’s Rixt en Bonifatius. Hieronder een video van De Doorgang.

De kluizenaarshut die in het Bos van Ypeij als 19e eeuws ornament staat,was locatie voor het project van Remko Scha (hoogleraar alfa-informatic, kunstenaar, oprichter Apollohuis en het IAAA-Institute of Artificial Art Amsterdam) en Jos de Bruin (IAAA). Samen lieten zij een algoritmisch muziekstuk ter plekke klinken waarbij het geluid van de nabijgelegen snelweg met het zogenoemde ‘phasing-effect’ werd bewerkt tot een Gregoriaanse klankkleur, de melodie van Dies Irae. Voor de kluizenaarshut stond een enorm verkeersbord van de ANWB.

Kunstenaar Timo Mank en fotograaf Martin van den Oever hebben het fenomeen stereofotografie via een uitwerking van de uitvinding van de spiegelstereoscoop (Charles Wheatstone, 1838) belicht. Hierbij is in het Theehuis in het park de passage van beweging naar stilstand in stereoscopie onderzocht. Een speciale installatie met computers biedt stereoscopische verstilde beelden van het park.

Vincent Icke (hoogleraar sterrenkunde, kunstenaar en columnist) heeft een dynamisch waterkunstwerk ontworpen dat gebruik maakt van een nieuw onderdeel van het landschap van het Bos van Ypeij, te weten de spiegelgracht. Volgens het principe van Huygens zullen golven zich via een bronzen boog in het water weerkaatsen en zich over het wateroppervlak uitbreiden. De installatie is door de Noordelijke Hogeschool in de vorm van een golfgenerator speciaal voor de tentoonstelling ontwikkeld.
In het blad Noorderbreedte is over het werk van Vincent Icke een speciaal artikel gewijd.

De Nederlandse kunstenaar Rinus Roelofs heeft samen met de Amerikaan Kenneth Snelson, bekend om zijn tensegritykunst, en de Hongaar Dániel Erdély, ontdekker van het spidron concept, een aantal geometrische ontwerpen gemaakt in de vorm van oneindige structuren die uitnodigen om in alle richtingen verder door te denken. Het spidronprincipe wordt zowel driedimensionaal als kinetisch doorontwikkeld, waarbij een serie stadia van de spidronbeweging meanderen door het park. Daarnaast is er een speciaal spaceframe ontworpen.

Met de werken van fysicus en kunstenaar Felix Hess kan de bezoeker zien wat normaal bijna onmerkbaar is. In zijn werk ligt vrijwel altijd de nadruk op stilte, gevoeligheid en ruimte. Voor ‘Passages’ heeft hij een installatie gemaakt waarbij luchtdrukfluctuaties wordt vertaald in licht, waarbij hij ons bewust maakt van de voor ons zintuigen niet te waar te nemen verschijnselen.

Luc Souren, bekend van zijn spraakmakende succesvolle installaties bij eerdere tentoonstellingen in het Bos van Ypeij, kwam met een werk waarin medische wetenschap centraal staat. Met twee enorme boomstammen uit de Ardennen heeft hij het kunstwerk ‘Hatsioe’ gestalte geven. Met de onbeschadigde wortelstelsels zijn door de kunstenaar de stammen horizontaal aan elkaar vastgezet en vervolgens bewerkt. Het geheel is een naar beide kanten exploderend beeld: een lichaam met twee hersenstelsels.

Tot slot is er een zesdelig kunstobject getiteld Letterwerk met teksten in het landschap van schrijver Dirk van Weelden. In de tentoonstellingscatalogus is eerdergenoemd essay van de schrijver opgenomen.

Symposium
Aansluitend op kunsttentoonstelling Passages is er op 15 september een symposium georganiseerd in samenwerking met het Technologie Centrum Noord-Nederland, de Provincie Friesland en de hogescholen van Leeuwarden. Het symposium heeft de invloed van kunst op het bedrijfsleven belicht en fungeert als platform voor verdere ontwikkelingen in relatie tot kunst een kenniseconomie.
Tijdens het symposium zijn lezingen en workshops gehouden en heeft een speciaal forum de creatieve uitdagingen voor de stadsregio Leeuwarden aan de orde gesteld.

Verdere informatie
Ter gelegenheid van de tentoonstelling is wederom een catalogus verschenen waarin dieper wordt ingegaan op de achtergronden van het thema en de te bezichtigen kunst.Bij de catalogus werd ingesloten een anaglief (een brilletje met een rood en blauw glas) om de stereofoto's op de omslag in diepte te kunnen zien. Voor het publiek was er tijdens de tentoonstelling een folder met informatie over de kunstwerken en kon men er tevens CD’s verkrijgen met informatie over het park en met muziek van Henk Alkema.